در بافت تاریخی گرگان خانه‌های تاریخی فراوانی هست که از لحاظ کالبدی دچار فرسودگی شده‌اند و وضعیت مناسبی از نظر پایداری ندارند. ظاهر خمیده و خموده‌ی این بناها نشانه‌ی خستگی و ناتوانی آن‌ها برای ابستادگی در برابر حوادث طبیعی است. با این همه، برای رساندنِ شکوه تاریخ این سرزمین به نسل‌های آینده، هنوز می‌توان روی ایستادگی و تاب‌آوریِ این بناها حساب کرد؛ البته اگر دزدان چوب بگذارند!
درحالی‌که خانه های تاریخی گرگان برای پابرجا ماندن و رسیدن به نسل‌های بعد مقاومت می‌کنند، برخی کسان کمر به نابود کردن و از میان بردنِ کالبد نیمه‌جان این آثار بسته‌اند: سرقت ستون‌های بناهای قدیمی درد چندین‌ساله‌ای است که به جان این آثار افتاده و آن‌ها را از ایستادگی خسته کرده است.
مرگ تاریخ در خانه‌های «امیر امجد»، «میرکاظمی»، «سیدی»، «دیانی» و «دارویی» موجب از میان رفتن کورسوی امید در این بناها و ایجاد دلمردگی در آن‌ها شد؛ بناهایی که سرانجام از جنگیدن با دست‌اندازی‌ها و طمع‌ورزی‌های بشر دست کشیدند و ناامیدانه فروریختند و تن به مرگ سپردند.
این روزها خانه‌های تاریخی «رضا قلی‌نژاد»، «پورتهرانی»، «وزیری»، «حاج‌قاسمی» و «صالحی» نیز حال و روز خوشی ندارند، و کالبد نیمه‌جان این بناها از دست‌اندازیِ فرصت‌طلبان و سودجویانِ ناآگاه و دزدیده شدنِ ستون‌ها و درها و پنجره‌هایشان روزبه‌روز فرسوده‌تر می‌شود.
با گشت‌وگذار در بافت تاریخی گرگان و دیدن معماری‌های برون‌گرا و درون‌گرای خانه‌های قدیمی از نزدیک، می‌توان به بسیاری از ارزش‌ها و باورهای گذشتگان پی برد و به شکوه تاریخی این منطقه بالید؛ شکوه و هویتی که به‌رغم اهمیت و ارزش آن در سراسر جهان، در این گوشه از سرزمین‌مان به آن ارجی گذاشته نمی‌شود.
گویا اهالی استرآباد و دشت گرگان علاقه‌ای به نگه‌داشتِ این تاریخ کهن ندارند که امروز این‌گونه شاهد از دست رفتن تاریخی هستیم که هویت و ارزش ما را می‌سازد.
دزدیده شدنِ درها و پنجره‌های خانه‌های «سنایی»، «رضا قلی‌نژاد» و «پورتهرانی» و ستون‌های سرخدار خانه‌های «وزیری»، «حاج‌قاسمی»، «صالحی» و «دارویی»، خبر از بی‌مهری به این بناهای تاریخی و ارزشمند می‌دهد. مشاهده‌های حضوری ما نشان می‌دهند که سرقت چوب‌های سرخدار به‌کاررفته در ستون‌ها و درها و پنجره‌های این بناهای تاریخی، باعث شده سقف و تشکوب‌های این بناها فروبریزند و دیگر امیدی برای باززنده‌سازیِ آن‌ها نباشد.
آنچه دیدیم، نشان داد که دزدان حتا به منبرهای چوبی که در ماه محرم برای سوگواری به کار می رفته نیز رحم نکرده‌اند و آن‌ها را به ریالی فروخته‌اند.
شاید ناآگاهی و نبود آگاهی‌رسانی درست درباره‌ی اهمیت این آثار، یکی از عوامل تجاوز به حریم این خانه‌ها باشد؛ امری که کارشناسان همواره بر آن تأکید داشته‌اند و خواستار اصلاح این رفتار بوده‌اند.
برخی صاحب‌نظران، مشارکتِ مردمی برای حفظ و نگه‌داشتِ آثار و بناهای تاریخی ضروری می‌دانند و همواره بر اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی در این حوزه تأکید دارند. به باور این کارشناسان، تا زمانی که در جامعه برای نگه‌داری و مراقبت از بناهای تاریخی فرهنگ‌سازی نشود، هیچ دستگاهی توانایی حفاظت از بناها را نخواهد داشت.
در همین راستا، یک کارشناس معماری، مشارکت مردم و گره زدن سرنوشتِ این بناها به جریان زندگی جامعه را عاملی بازدارنده برای آسیب رساندن به بناها و آثار تاریخی می‌داند.
دکتر بهنام قلیچ‌خانی تنها راهکار برای حفظ بناهای تاریخی ثبت‌شده و دارای ارزش ثبت را مشارکت مردم عنوان می‌کند و به خبرنگار مهر می‌گوید: مردم از نظر مالی به دلیل کثرت در تعداد، بیش‌تر از دولت قادر به کمک در فرآیند حفظ بناهای تاریخی خواهند بود.
وی از سرقت چوب بناهای تاریخی اظهار ناخرسندی می‌کند و می‌افزاید: این‌گونه سرقت‌ها تنها محدود به بناهای ثبت‌نشده نیست، بلکه برای خانه‌های تاریخی ثبت‌نشده هم گاهی این اتفاق رخ می‌دهد.
وی با بیان این نکته که ثبت بنا لزوماً کمکی به جلوگیری از سرقت نمی‌کند، می‌افزاید: اگرچه ثبت بنا باعث می‌شود تا حفاظت بیش‌تری انجام بگیرد، اما تنها راهکار حفظ، ثبت نخواهد بود.
این مدرس دانشگاه سخن و دیدگاه خود را این‌گونه توضیح می‌دهد: تصورم این است که دولت توانایی حفاظتِ این تعداد بنای تاریخی را ندارد. به همین دلیل مهم‌ترین نیرویی که می‌تواند مانع از دزدی‌ها شود، مردم هستند. رویکرد و ذهنیتم در حوزه‌ی میراث فرهنگی این است که اگر قرار به تغییری در این حوزه است، باید از جانب مردم انجام بگیرد، چرا که دولت در واقع یک نیروی فعال جنبی و فرعی است.
به گفته‌ی این کارشناس معماری، حساسیت مردم نسبت به بناهای تاریخی و کنش‌های آن‌ها در این حوزه باعث می‌شود تا افرادی که می‌خواهند به بنا آسیب برسانند، در میان مردم رشد نکنند. او تأکید می‌کند: این دقیقاً همان راهی است که کشورهای تاریخ‌دار جهان رفته و پیموده‌اند.
دبیر انجمن حامیان بافت و محوطه‌های تاریخی گرگان هم بر تأثیرگذاری نقش مردم در حفاظت از بناهای تاریخی تأکید دارد و در خصوص سرقت‌های رخ‌داده از خانه‌های قدیمی گرگان می‌گوید: یک خلاء قانونی برای حفاظت از بناها وجود دارد. محمد پرویز با بیان این نکته که برای همه‌ی بناها نمی‌توان نگهبان گذاشت، می‌افزاید: به دلیل پراکندگی آثار و بناهای تاریخی و محدودیت نیروهای یگان حفاظت، نمی‌توان برای همه‌ی بناها نگهبان گذاشت.
وی با یادآوری این که دزدیدن چوب از خانه‌های تاریخی رخداد تازه‌ای نیست، می‌گوید: به‌تازگی این شرایط به گستردگی شدید شده و دلیل آن هم وجود مشتریان جدید در خارج از استان برای این اقلام تاریخی و باارزش است.
دبیر انجمن حامیان بافت و محوطه‌های تاریخی گرگان تصریح می‌کند: وقتی که مشتریِ یک کالایی زیاد شود، به‌تبع آن، تهیه‌کنندگان آن هم زیاد می‌شوند. از این رو، دستگاه‌های متولی برای جلوگیری از ادامه‌ی این روند باید حتماً وارد قضیه شوند. چوب‌های سرخداری که نقش مهمی در استحکام سازه‌ها داشتند، در پی طمع‌ورزیِ سودجویان دزدیده می‌شوند و با این روند، بنایی که شاید بالای 100 سال قدمت داشته باشد، با سرقت ستون بنا، ناپایدار شده و فرومی‌ریزد.
پرویز با بیان این نکته که این چوب‌ها و ستون‌ها به بهایی بسیار کم‌تر از ارزش چوب مبادله می‌شوند، می‌افزاید: در خراطی‌ها این چوب‌های باارزش به قلیان و نی‌قلیان تبدیل می‌شوند.
وی با بیان این نکته که بسیاری از خانه‌های قدیمی قابلیت مرمت ندارند، می‌گوید: میراث فرهنگی می‌تواند از چوب این بناها برای مرمت دیگر خانه‌های تاریخی که هنوز سرپا هستند، بهره ببرد.
دبیر انجمن حامیان بافت و محوطه‌های تاریخی گرگان همچنین از سرقت چوب در خانه‌های تاریخی روستاهای متروک و نیمه‌متروک خبر داد و گفت: به دلیل ممنوعیت قطع درخت سرخدار، تا حدودی جلوی این موضوع گرفته شده است، اما سودجویان به سرقت چوب‌های سرخدار به‌کاررفته در خانه‌های قدیمی روی آورده‌اند.
محمدابراهیم کریمی، مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری گلستان هم در این زمینه کمبود نیروی حفاظت در میراث فرهنگی را یکی از دلایل سرقت چوب خانه‌های تاریخی عنوان می‌کند و می‌گوید: برای جبران این کمبود، از نیروهای انجمن حامیان میراث فرهنگی کمک خواهیم گرفت.
وی همچنین بر لزوم فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی جامعه تأکید می‌کند و می‌افزاید: در صورت آگاه‌سازی همسایگان این خانه‌های تاریخی و ایجاد حساسیت در آن‌ها، می‌توان در حفاظت بنا توفیق یافت.
کریمی سپس از برگزاری نشستی با نیروی انتظامی استان برای محافظت از این آثار و بناها خبر می‌دهد و می‌گوید: گشت‌زنی‌های شبانه‌روزی در بافت تاریخی گرگان، باعث کوتاه شدن دست سودجویان از این بخش خواهد شد.
وی وی خواستار ورود دادستانی برای برخورد با متخلفان است: اجرای قانون برای این افراد، کمک شایانی به کاهش ارتکاب جرم خواهد کرد.
در همین زمینه، دادستان عمومی و انقلاب گرگان با تأکید بر این نکته که با متخلفان و سارقان در این حوزه قانون برخورد می‌کند، می‌گوید: هیچ‌گونه اغماضی در اجرای حکم این افراد نخواهد شد.
حجت‌الاسلام مصطفی حقی با بیان این نکته که یکی از مواردی که دادسرا پی‌گیری کرده و به آن صحه می‌گذارد، مقوله‌ی سرقت است، می‌افزاید: اجازه نمی‌دهیم سارق پس از اینکه سرقت کرد، به‌راحتی رها شود؛ بلکه در صدور حکم و نحوه‌ی اجرای حکم سخت‌گیرانه برخورد می‌کنیم.
وی ادامه می‌دهد: اما پیش از وقوع سرقت، وظیفه‌ی حفظ و نگه‌داری اشیا و بناهای تاریخی به عهده‌ی میراث فرهنگی است. تا قبل از این که جرم واقع شود، میراث فرهنگی باید شرایطی را فراهم کند که مانع از وقوع جرم شود، نه این که جایی بگذاریم شیء تاریخی به‌راحتی و بدون حفاظت به سرقت برود.
دادستان عمومی و انقلاب گرگان، میراث فرهنگی گلستان را متولی حفاظت از بناهای تاریخی می‌داند و می‌گوید: این دستگاه باید به‌نوعی برای حفاظت از خانه‌هایی که حتا کسی در آن‌ها سکونت ندارد، تدبیرهایی بیندیشد.
وی تصریح می‌کند: در بحث سرقت، با افرادی که مرتکب سرقت می‌شوند، اغماض نخواهیم کرد؛ در دادسرای گرگان این افراد ممنوع‌المرخصی هستند و به هیچ عنوان تسهیلاتی به آن‌ها ارائه نمی‌شود. با توجه به این که ادارات از ظرفیت دادستان برای پیشبرد اهداف و وظایف سازمانی استفاده می‌کنند، یکی از راهکارهای مقابله با این افراد، برگزاری جلسه از سوی میراث فرهنگی است و ما هم نماینده‌ای می فرستیم تا تدبیر لازم در این راستا اتخاذ شود.
برگرفته از :
mehrnews.com گزارش از : الهام رئوفی‌فر
عکس‌ها از : احمد آق
ویرایش و آماده‌سازی :
گروه رسانه‌ای دیرین 
